Đặc biệt, ngôi chùa còn là một trong những trung tâm Phật giáo lớn nhất tại miền Bắc với đông đảo tín đồ Phật tử tề tựu về sinh hoạt, tu tập.
Từ thuở sơ khai
Nhắc đến sự hình thành của ngôi chùa Ba Vàng thì không có tài liệu lịch sử ghi chép lại một cách rõ ràng và chính xác. Nhưng dựa vào những họa tiết và hoa văn trên viên gạch ngói những năm 80 thì có thể khẳng định ngôi chùa tồn tại vào khoảng thế kỷ thứ XIII (thời nhà Trần), khi vua Trần Nhân Tông về Yên Tử và lập ra dòng Thiền Trúc Lâm.
Năm 2002, Hòa thượng Thích Thanh Từ cử Đại đức Thích Trúc Thái Minh ra Bắc để góp sức xây dựng Thiền viện Trúc Lâm Yên Tử. Tại đây, Thầy được giao làm Trưởng ban Tri khách - nơi đón tiếp du khách, Phật tử khi đến chùa.
Năm 2007, được sự chấp thuận của chính quyền và sự cho phép của Hòa thượng Thích Thanh Từ (Viện chủ Thiền viện Trúc Lâm), sự cung thỉnh của nhân dân, Phật tử thành phố Uông Bí - Quảng Ninh, Đại đức Thích Trúc Thái Minh nhận trách nhiệm trụ trì chùa Ba Vàng.
Ngày đó, chùa Ba Vàng chỉ là một gian nhà cấp bốn cũ kỹ, hoang vu trên núi cao. Nơi đây, điện không có, nước cũng không, đường lên chùa thì gập ghềnh, khúc khủyu đầy sỏi đá, chỉ bé bằng 30-40 phân,... mọi thứ đều vô cùng khó khăn.
Năm 2011, nhà chùa quyết định mở con đường để bà con nhân dân có đường đi lên chùa. Điều đặc biệt khi mở đường thì lãnh đạo thành phố, tỉnh Quảng Ninh hết sức ủng hộ, đã kêu gọi doanh nghiệp ủng hộ xi măng, gạch ngói. Bà con nhân dân cũng đồng lòng đóng góp tạ thép, xi măng, gạch ngói. Cứ thế, ngôi chùa Ba Vàng dần dần được hình thành.
Trải qua nhiều lần trùng tu, chùa Ba Vàng từ một am nhỏ trở thành ngôi chùa rộng lớn, khang trang. Đường lên chùa được mở rộng, lưu thông giữa chùa với trung tâm thành phố Uông Bí.
Không chỉ vậy, điện nước trên đỉnh núi Thành Đẳng cũng được dẫn về chùa. Các khu nội viện Tăng, khu sinh hoạt của Phật tử dần được xây dựng và hình thành. Với công sức tôn tạo ngôi chùa Ba Vàng nơi rừng núi hoang sơ ngày nào, để ngày nay trở thành tùng lâm Phật giáo khang trang với tổng diện tích 22 hecta.
Cho đến công trình tôn giáo đặc biệt
Năm 2014, chùa Ba Vàng hoàn thành công trình xây dựng. Cùng lúc đó ngôi chùa vinh dự được Hội Kỷ lục gia Việt Nam công nhận là “Ngôi chùa trên núi có tòa chính điện lớn nhất Đông Dương” và bằng khen “Ngôi chùa có chiếc trống độc mộc bằng gỗ đỏ nguyên khối lớn nhất Việt Nam” bởi Tổ chức Kỷ lục Việt Nam.
Ngoài ra, chùa Ba Vàng còn được các tổ chức tại Việt Nam trao tặng nhiều bằng khen và ghi nhận:
- Trung ương Hội Kinh tế Môi trường trao bằng khen “Ngôi chùa xanh, sạch vì sự nghiệp môi trường phát triển”.
- Đặc biệt, bộ sách tâm linh gồm 12 pho Đại sách Lưu danh Anh hùng Liệt sĩ Việt Nam được xác lập ba kỷ lục: Việt Nam, châu Á và thế giới - Tôn vinh giá trị nội dung, tính nhân văn và ý nghĩa thờ phụng của bộ sách.
Không những vậy, chùa Ba Vàng còn thu hút đông đảo tín đồ Phật tử trong và ngoài nước về chùa tu học định kỳ vào các ngày âm lịch mùng 8, 14, 30 (29 tháng thiếu).
Bên cạnh đó, nhà chùa còn tổ chức các khóa tu mùa hè và khóa tu sinh viên cho hàng ngàn học sinh, sinh viên trên khắp các tỉnh thành, giúp các bạn trẻ biết cách rèn sửa thân tâm, tô bồi hiếu hạnh, hoàn thiện trí tuệ, đạo đức của mình.
Tiếp đó, chùa Ba Vàng cũng rất tích cực trong hoạt động an sinh xã hội: phòng chống dịch, giải cứu nông sản, tặng sữa, giúp đỡ gia đình hoàn cảnh khó khăn,... Trong hai năm qua, sự ủng hộ của nhà chùa đối với công tác phòng chống dịch lên tới hơn 35 tỷ đồng. Điều này thể hiện tinh thần Phật giáo đồng hành cùng dân tộc, giúp chúng sinh bớt khổ, gieo duyên giác ngộ Phật pháp.
Xây dựng chùa lớn đều là phương tiện để giúp nhiều người kết duyên Phật Pháp được lợi ích an vui, Đại đức Thích Trúc Thái Minh chia sẻ: “Thân người khó gặp, chúng ta phải dùng thân này hữu ích nhất. Mà hữu ích nhất không gì bằng việc phát tâm Bồ đề, tu hành chính Pháp. Với tâm nguyện dành cả đời hoằng dương Phật pháp cứu độ chúng sinh, xây dựng Tứ chúng tu hành chính Pháp để những ai có duyên đều được lợi ích”.
Cho nên, tại chùa có những khu vực nội viện biệt lập và đặc biệt có rừng thiền để cho Tăng chúng tu tập và rèn luyện vô cùng miên mật. Bởi chư Tăng có nghiêm trì giữ giới, tinh tấn tu tập thì mới giữ vững được Phật pháp.
Có thể khẳng định, từ khi Đại đức Thích Trúc Thái Minh về chùa đã đánh dấu mốc quan trọng nhất về sự đổi thay nhiệm màu của chùa Ba Vàng. Từ một ngôi chùa hoang sơ, hẻo lánh trở thành ngôi chùa nguy nga, tráng lệ, trở thành một công trình tôn giáo đặc biệt trong cả nước.
