Những năm gần đây, truyền thông và giới nghiên cứu văn hóa tín ngưỡng đã nhiều lần phản ánh những bất cập trong “dòng chảy” của tín ngưỡng thờ Mẫu. Rất nhiều thanh đồng, những người đóng vai trò quan trọng trong thực hành tín ngưỡng này, không còn giữ được sự chuẩn mực trong hành vi và lối sống. Thay vào đó, họ lợi dụng tín ngưỡng để trục lợi, tự phong thánh thần, và thậm chí công khai bói toán kiếm lợi bất chính. Những hành vi này không chỉ làm méo mó hình ảnh của tín ngưỡng thờ Mẫu mà còn gây ra sự bất bình trong cộng đồng. Không ít thanh đồng sử dụng mạng xã hội để tạo ra các hiện tượng lạ nhằm thu hút sự chú ý, gây ra hiểu lầm và nhầm lẫn về bản chất thực sự của tín ngưỡng, cũng như làm mất đi giá trị văn hoá truyền thống.
Củng cố hệ thống pháp luật và quy định chặt chẽ
Trước tiên, cần phải xây dựng và củng cố khung pháp lý, quy định cụ thể để quản lý các hoạt động liên quan đến tín ngưỡng thờ Mẫu. Hiện tại, những quy định về quản lý văn hóa tín ngưỡng vẫn còn chung chung và chưa đủ sức răn đe. Nhà nước cần nhanh chóng ban hành các điều luật rõ ràng, cụ thể hóa những hành vi sai phạm và đề ra những hình phạt thích đáng. Đồng thời, cần có bộ tiêu chí cụ thể để xác định ai có đủ điều kiện trở thành thanh đồng, ai có quyền tổ chức các nghi lễ, và các hoạt động nào được phép hoặc không được phép diễn ra.
Bà Nguyễn Thị Kim Loan - Phó Viện trưởng Viện Phát triển văn hoá dân tộc nhấn mạnh: “Các cơ quan chức năng cần có hệ thống kiểm duyệt và giám sát nghiêm ngặt. Mọi hoạt động liên quan đến tín ngưỡng thờ Mẫu phải được đăng ký và kiểm tra thường xuyên. Nếu phát hiện vi phạm, cần có biện pháp xử lý kịp thời và minh bạch”.
Đào tạo và cấp chứng chỉ hoạt động tín ngưỡng cho thanh đồng
Việc cấp chứng chỉ hoạt động cho các thanh đồng là một giải pháp quan trọng để đảm bảo chất lượng và tính chính thống trong thực hành tín ngưỡng. Chứng chỉ này cần được cấp dựa trên quá trình đào tạo bài bản, trong đó các thanh đồng phải trải qua những khóa học về lịch sử, ý nghĩa của tín ngưỡng thờ Mẫu, cũng như những quy chuẩn đạo đức cần có. Điều này giúp hạn chế việc những người không có hiểu biết sâu sắc về tín ngưỡng nhưng vẫn tham gia và làm biến tướng các giá trị văn hóa truyền thống. Tuy nhiên, việc cấp chứng chỉ hoạt động cần phải giám sát, quản lý một cách chặt chẽ, tránh nảy sinh vấn đề tiêu cực.
Nghệ nhân Nguyễn Văn Phi - thanh đồng kỳ cựu ở Hưng Yên - chia sẻ: “Chỉ khi các thanh đồng được đào tạo bài bản, họ mới có thể thực hành tín ngưỡng một cách đúng đắn và tôn trọng lịch sử, tôn trọng thánh thần. Đây là cách tốt nhất để giữ gìn và truyền lại những giá trị thiêng liêng của tín ngưỡng thờ Mẫu cho thế hệ sau”.
Tăng cường giáo dục và truyền thông để nâng cao nhận thức
Một phần quan trọng trong việc “gạn đục khơi trong” tín ngưỡng thờ Mẫu là giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị cốt lõi của tín ngưỡng. Cần triển khai các chiến dịch truyền thông sâu rộng nhằm phổ biến kiến thức về lịch sử, ý nghĩa và những quy chuẩn trong hoạt động tín ngưỡng thờ Mẫu. Các phương tiện truyền thông đại chúng, đặc biệt là báo chí và truyền hình, cần đóng vai trò tích cực trong việc tôn vinh đúng bản chất và giá trị của tín ngưỡng thờ Mẫu; đồng thời, phản ánh phê phán những biểu hiện lệch lạc.
Ngoài ra, việc tổ chức các buổi hội thảo, tọa đàm về tín ngưỡng thờ Mẫu với sự tham gia của các chuyên gia văn hóa, tín ngưỡng, các nhà nghiên cứu và cộng đồng người thực hành cũng là cách để lan tỏa những hiểu biết đúng đắn, giúp công chúng có cái nhìn sâu sắc và toàn diện hơn.
Xây dựng cộng đồng tín ngưỡng gương mẫu
Cần phát huy vai trò của các cộng đồng tín ngưỡng thờ mẫu (câu lạc bộ, bản hội…), nơi mà những người thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu tuân thủ nghiêm ngặt các giá trị truyền thống và tôn trọng lẫn nhau. Những cộng đồng này có thể đóng vai trò là tấm gương sáng, lan tỏa các giá trị tốt đẹp, và đồng thời là nơi kiểm soát, phát hiện cũng như ngăn chặn kịp thời những hành vi sai lệch.
Việc tổ chức các buổi lễ hầu đồng lớn tại một số đền, phủ và tuân thủ nghiêm ngặt các quy định đề ra cũng sẽ góp phần định hình và duy trì những giá trị cốt lõi của tín ngưỡng thờ Mẫu. Các cộng đồng này cần được hỗ trợ về mặt tổ chức, và có thể là mô hình để nhân rộng ra các địa phương khác, nhằm tạo ra một mạng lưới bảo vệ và phát huy tín ngưỡng thờ Mẫu trên toàn quốc.
Nâng cao vai trò của các tổ chức xã hội và tín ngưỡng thờ Mẫu
Các tổ chức xã hội, đặc biệt là các hội, viện, trung tâm, câu lạc bộ… cần phối hợp chặt chẽ với cơ quan quản lý văn hóa và tín ngưỡng để đóng góp vai trò chủ đạo trong giám sát, bảo vệ, và phát triển tín ngưỡng thờ Mẫu. Những tổ chức này không chỉ tham gia định hướng thực hành tín ngưỡng đúng đắn, mà cần phải hợp tác với chính quyền địa phương để phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi lệch lạc. Nói không với việc bao che, lấp liếm những sai phạm.
Việc thành lập các hội đồng tư vấn, gồm các nhà nghiên cứu và các nghệ nhân, thanh đồng có uy tín, sẽ giúp đưa ra những giải pháp, định hướng phát triển cụ thể, phù hợp với cộng đồng tín ngưỡng. Những hội đồng này cũng cần tham gia vào việc đào tạo và giám sát thực hành tín ngưỡng để đảm bảo mọi hoạt động đều diễn ra trong khuôn khổ quy định.
Việc “khơi trong dòng chảy tín ngưỡng thờ Mẫu” không chỉ là nhiệm vụ cấp bách của cơ quan quản lý, mà còn là trách nhiệm của toàn xã hội. Bằng cách triển khai các giải pháp đồng bộ, từ việc củng cố khung pháp lý, đào tạo bài bản cho các thanh đồng, tăng cường giáo dục cộng đồng, xây dựng các cộng đồng tín ngưỡng gương mẫu, đến nâng cao vai trò của các tổ chức xã hội, chúng ta mới có thể bảo tồn và phát huy giá trị cốt lõi của tín ngưỡng thờ Mẫu. Chỉ khi những giải pháp này được thực hiện một cách nghiêm túc và toàn diện, tín ngưỡng thờ Mẫu mới thực sự được “gạn đục khơi trong,” trở về với những giá trị nguyên bản, thiêng liêng và đầy ý nghĩa trong đời sống văn hoá tâm linh của người Việt.
